Συζήτησεις
Επιστήμη & Δημοσιογραφία
Πέμπτη 23 Ιουνίου, 16:00, Υποδοχή ΕΒΕ
Έφη Σίμου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Επικοινωνίας και ΜΜΕ, Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας της Σχολής Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής και Διευθύντρια του τομέα Επιδημιολογίας- Πρόληψης και Ποιότητας ζωής
Lauren Gardner, Καθηγήτρια Έδρα Alton & Sandra Cleveland, Τμήμα Πολιτικής Μηχανικής και Μηχανικής Συστημάτων, Whiting School of Engineering του Πανεπιστημίου Johns Hopkins
Ιωάννα Σουφλέρη, Διδάκτωρ Μοριακής Βιολογίας, Αρχισυντάκτρια ΒΗΜΑScience
Συντονίζει:
Emma Ross, Senior Research Fellow, Global Health Programme, Chatham House
Τη συζήτηση επιμελείται το iMEdD (incubator for Media Education and Development)
Ένα ιδιαίτερο workshop έλαβε χώρα στο πλαίσιο του SNF Nostos Conference, ένα workshop που ως στόχο είχε να χαρτογραφήσει τη σχέση επιστήμης και δημοσιογραφίας. H κάλυψη πρωτοσέλιδων θεμάτων που σχετίζονται με την πανδημία έχει εγείρει πολλά ερωτήματα σχετικά με την ικανότητα των δημοσιογράφων να επικοινωνούν περίπλοκα, επιστημονικά ζητήματα, καθώς και την ικανότητα των επιστημόνων να εξηγήσουν ένα θέμα, κρίσιμης σημασίας για τη ζωή των ανθρώπων, με απλό και κατανοητό τρόπο για το ευρύ κοινό. Σε αυτό το πλαίσιο, η Emma Ross έθετε τα ερωτήματα και η Έφη Σίμου, η Lauren Gardner και η Ιωάννα Σουφλέρη προσπάθησαν μέσα από τις απαντήσεις τους να ξεθολώσουν ένα σχετικά ομιχλώδες τοπίο.
Το πρώτο ερώτημα που τέθηκε, αφορούσε στον κύκλο επικοινωνίας της πανδημίας, τι είναι αυτά που είδαμε και ακούσαμε και αν τελικά βοήθησαν το κοινό να καταλάβει την επιστήμη.
Η Lauren Gardner πήρε τον λόγο και τόνισε πως περίπου 2,5 χρόνια τώρα συλλέγουν δεδομένα για την COVID-19, με σκοπό να είναι διαθέσιμα στο κοινό, στους πολιτικούς, και τα media. Σημείωσε πως το μεγαλύτερο μάθημα που αποκόμισαν ήταν η δύναμη της πληροφορίας, σε μια περίοδο που δεν υπήρχαν εμβόλια και πολιτικές αντιμετώπισης, οι επιστήμονες έπρεπε να λειτουργήσουν σε ένα εντελώς πολιτικοποιημένο και πολωμένο κλίμα γύρω από την πανδημία. Σίγουρα το lockdown επηρέασε τις συμπεριφορές των ανθρώπων και αυτή η αλλαγή οδήγησε σε αλλαγή πολιτικών γύρω από την πανδημία. Την επόμενη χρονιά, το 2021, συνειδητοποιήσαμε τη δύναμη της παραπληροφόρησης και παρόλο που είχαμε τα εργαλεία (εμβόλια) και τα επιστημονικά δεδομένα είχαμε παράλληλα πολλή παραπληροφόρηση πάνω στα θέματα υγείας με αποτέλεσμα αρκετές χιλιάδες Αμερικανών να χάσουν τη ζωή τους εξαιτίας της. Η Lauren Gardner τόνισε πως χρειαζόμαστε καλύτερα στοιχεία και δεδομένα για να αναγνωρίσουμε τις ομάδες που είναι ευάλωτες στην παραπληροφόρηση και να δουλέψουμε για αυτούς. Η πληροφορία πρέπει να προέρχεται από την επιστημονική κοινότητα, η οποία θα πρέπει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα και να εξελιχθεί σε αυτό το επίπεδο. Αυτό που τελικά χρειαζόμαστε είναι ένα καλύτερο περιβάλλον επιστημονικής πληροφορίας, για να αποφύγουμε την ανακύκλωση πληροφοριών από πηγές που δεν θα έπρεπε. Πρέπει λοιπόν οι επιστήμονες να εκπαιδευτούν να επικοινωνούν με τα μέσα, το κοινό και τους πολιτικούς.
Η επόμενη θεματική είχε να κάνει με το ποιος τελικά έχει την ευθύνη οι δημοσιογράφοι; Η ασάφεια του μηνύματος;
Η Laura Gardner σημείωσε πως το πρόβλημα είναι υπαρκτό και πως πρέπει να γίνει πολλή δουλειά από την πλευρά των επιστημόνων, από την άλλη όμως θα πρέπει και το κοινό και τα media να παρακολουθούν και να αναλύουν τις επιστημονικές μελέτες που αξίζουν. Είναι κάπως σαν να βλέπουμε επιστήμονες να προσπαθούν να γίνουν δημοσιογράφοι και δημοσιογράφους να γίνονται επιστήμονες.
Σχετικά με το Science Literacy και με το αν τελικά η πανδημία βελτίωσε το επίπεδο του Science literacy τόσο στους δημοσιογράφους, όσο και στο κοινό, η Έφη Σίμου τόνισε ότι η απάντηση είναι περίπλοκη, δεν είναι ένα απλό ναι ή ένα απλό όχι. Σημείωσε πως καλό θα είναι να δώσουμε έναν ορισμό στο τι είναι Science Journalism, είναι ο κλάδος που δίνει την πληροφορία της επιστήμης στο κοινό, και τι είναι το Science Public literacy, που είναι η κατανόηση της πληροφορίας και των επιστημονικών δεδομένων. Σημείωσε πως η δημοσιογραφία εστιάζει στα στοιχεία. Το πρόβλημα κατά την περίοδο της COVID-19 ήταν ότι δεν μπορούσαν να επικοινωνήσουν την απουσία στοιχείων, την επιστημονική αβεβαιότητα, τις αντιφατικές πληροφορίες από τις αρχές και από τους επιστήμονες. Το παράδειγμα της μάσκας είναι χαρακτηριστικό. Στους πρώτους μήνες της πανδημίας μάς έλεγαν ότι δεν είναι απαραίτητο να φοράμε μάσκες, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν στοιχεία που έλεγαν πως πρέπει να τις χρησιμοποιούμε. Μερικούς μήνες μετά, το αφήγημα άλλαξε και η χρήση μάσκας έγινε υποχρεωτική, ενώ τώρα σε κάποιες χώρες οι αρχές λένε πάλι πως δεν υπάρχει ανάγκη για τη χρήση μάσκας. Αυτά τα διαφορετικά μηνύματα επικοινωνήθηκαν από media και οδήγησαν στην έλλειψη εμπιστοσύνης τόσο στην πληροφορία, όσο και στην επιστήμη από μεγάλη μερίδα της κοινωνίας. Όλα αυτά επηρέασαν το μυαλό του κοινού, αν ρωτούσαμε πριν την πανδημία έναν άνθρωπο τι είναι επιστήμη, θα μας απαντούσε κάτι καθαρό, σίγουρο, αδιαμφισβήτητο, ας κάνουμε την ίδια ερώτηση τώρα μετά την πανδημία. Τόσο το κοινό όσο και οι δημοσιογράφοι είναι πιο συνειδητοποιημένοι γύρω από την επιστήμη αλλά και μπερδεμένοι παράλληλα. Πρέπει να εξηγήσουμε στο κοινό τι είναι η επιστήμη αλλά και πως να εκλαμβάνει και να καταλαβαίνει την επιστήμη. Πρέπει οι πολίτες να καταλάβουν πως η επιστήμη είναι γεμάτη αβεβαιότητες, έχει περιορισμούς, στατιστικά λάθη, παγίδες, στατιστικές μεροληψία. Πρέπει να εκπαιδευτεί ο κόσμος να καταλαβαίνει την επιστήμη, να θέτει ερωτήματα να διερωτάται για την αξιοπιστία τις πληροφορίας, πρέπει να αναπτυχθούν εργαλεία για να βοηθηθεί ο κόσμος να κατανοεί όλα αυτά, και τέλος πρέπει οι δημοσιογράφοι να εκπαιδευτούν σχετικά με το τι είναι επιδημιολογική μέθοδος, στατιστικό λάθος, κ.λπ.
Το επόμενο ερώτημα είχε να κάνει με το εάν χρειαζόμαστε εξειδικευμένη στην επιστήμη δημοσιογραφία.
Η Ιωάννα Σουφλέρη πήρε τον λόγο, επισημαίνοντας πως όποιος/α δημοσιογράφος θέλει θα μπορούσε να μάθει: «Πριν 25 χρόνια που ξεκίνησα ήμουν βιολόγος σημείωσε, ο λόγος που ξεκίνησα να ασχολούμαι με την επιστήμη ήταν η ιστορία της Ντόλυ και η έννοια της κλωνοποίησης στον δημόσιο διάλογο, το ότι ήμουν βιολόγος με βοήθησε να καταλάβω τι συμβαίνει. Πολλοί δημοσιογράφοι εκπαιδεύτηκαν τώρα με την πανδημία. Οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν την υγεία είχαν πολύ καλή εικόνα των πολιτικών του υπουργείου, και αυτήν τη διετία έμαθαν πολλά περισσότερα γύρω από την επιστήμη. Αυτό μπορούσα να το καταλάβω μέρα με τη μέρα από την ποιότητα των ερωτήσεων που γινόντουσαν στην αρχή της πανδημίας, και πως αυτές εξειδικευόντουσαν κάθε μήνα που περνούσε. Η πανδημία σίγουρα εκπαίδευσε πολλούς δημοσιογράφους. Δεν είμαι, όμως, σίγουρη ότι οι ιδιοκτήτες των Μέσων είναι απαραίτητα χαρούμενοι και αναγνωρίζουν την αξία σε αυτό».
Η Emma Ross, για το τέλος, έθεσε στο τραπέζι το ζήτημα της αξιοπιστίας και των πηγών. Τι συμβαίνει με τις πηγές και την ανάγκη ανεύρεσης της σωστής πηγής ειδικά σε θέματα επιστήμης. Θα πρέπει οι επιστήμονες να είναι διαθέσιμοι να μιλούν στους δημοσιογράφους; Τι γίνεται σε περίπτωση που οι ειδήμονες «κρύβονται»; Μήπως αναγκάζουν τους δημοσιογράφους να στραφούν στις λάθος πηγές;
Σε αυτό το ερώτημα η Ιωάννα Σουφλέρη τόνισε πως ως πολίτες, οι επιστήμονες θα πρέπει να έχουν αυτή την υποχρέωση. Στην Ελλάδα επιστήμονες που γνώριζαν, δεν μιλούσαν για να μην έρθουν σε αντιπαράθεση με αυτούς που μιλούσαν πολύ και δεν έλεγαν τίποτα . Στην πανδημία είχαμε απ’ όλα επιστήμονες που κρυβόντουσαν, επιστήμονες που κυνήγησαν τα 15 λεπτά δημοσιότητάς τους, αυτούς που εξέφραζαν την κυβερνητική ατζέντα, δεν ήταν όλα τόσο ωραία.
Εκεί η Εmma Ross δεν άντεξε να μην ρωτήσει, αν είναι οι ειδικοί στον COVID-19 είναι επίσης ειδικοί και στην Ευλογιά των πιθήκων;
Με την Ιωάννα Σουφλέρη να απαντά, μερικοί ναι, όχι όλοι όμως. Και αναφέρει: «Πρέπει να φανταστείτε, όμως, τη δυσκολία του Έλληνα δημοσιογράφου που στέλνει ένα mail σε ένα επιστήμονα στο Harvard που παλεύει την πανδημία, και που έχει 30 λεπτά χρόνο. Γιατί ο επιστήμονας να μιλήσει στον λίγο χρόνο που έχει στον Έλληνα και όχι σε έναν αγγλόφωνο δημοσιογράφο που θα κάνει το θέμα πιο διεθνές; Κλείνοντας, αναφέρει:
«Αυτό που θέλω και εύχομαι είναι να μην έβλεπα τα ίδια πρόσωπα να εκφράζουν τις λανθασμένες ή βεβιασμένες απόψεις τους στα κανάλια».